Κοζανιτικη αποκρια

Μακροβιότητα και αντοχή στο χρόνο
Η Κοζανίτικη Αποκριά είναι ένα πλέγμα εθίμων που δεν έχει ακόμα εξαντλήσει τη δυναμική της, καθώς διαθέτει ελαστικότητα και δυνατότητες προσαρμογής στις συνθήκες κάθε νέας εποχής. Πυρήνας και εστιακό σημείο της είναι o Φανός, εορταστική πυρά που ανάβει στα σταυροδρόμια της πόλης εδώ και αιώνες, αποδεικνύοντας την ανθεκτικότητα του εθίμου και τις βαθιές του ρίζες στις καρδιές των Κοζανιτών, που δεν μπορούν να διανοηθούν τις Αποκριές χωρίς αυτόν.
Η μακροβιότητα και η διατήρηση της ουσίας του δεν απειλήθηκαν από τις σημαντικές αλλαγές γύρω του. Κάθε άλλο μάλιστα. Αυτές οι αλλαγές δεν δημιουργούν αμφιβολίες σχετικά με το αν ο σημερινός Φανός αποτελεί συνέχεια αυτού που άναβε στην πόλη της Κοζάνης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αντιθέτως αποδεικνύουν ότι ο πυρήνας του παραμένει ζωντανός, του επιτρέπει να προσαρμόζεται συνεχώς και να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά αλώβητος και εκρηκτικός.

Αγροτική καταγωγή
Ψυχαγωγία και ανατροπή
Η Κοζανίτικη Αποκριά, από κοινού με παρόμοιες γιορτές ή ιεροτελεστίες που συναντώνται τέτοια εποχή του έτους κυρίως στον Βορειοελλαδικό χώρο, αποτελεί κομμάτι της νεοελληνικής αγροτικής Αποκριάς με φανερή παγανιστική προέλευση. Όπως και όλα τα λατρευτικά έθιμα που συνδέονται με τα γυρίσματα του χρόνου και κυρίως το πέρασμα από το χειμώνα στην άνοιξη, διαθέτει κι αυτή απίστευτη ανθεκτικότητα καθώς είναι συνδεδεμένη με τη συνέχεια της ζωής. Ταυτόχρονα όμως ήταν και εξακολουθεί να είναι και στις μέρες μας μια γιορτή με ψυχαγωγικό χαρακτήρα, ένας συνδυασμός γλεντιού και υλικών απολαύσεων σε θαυμαστή συνύπαρξη με τη λατρεία των νεκρών.
Δεν παύει βέβαια να μοιράζεται και τη φιλοσοφία των υπόλοιπων αποκριάτικων εθίμων του Ελλαδικού χώρου καθώς εστιάζει στην ιδέα της ανατροπής της καθιερωμένης κοινωνικής και κοσμικής τάξης πραγμάτων, αμφισβητώντας αξίες και ιεραρχίες και καταργώντας όρια πράξεων και λόγων.

Ψάχνοντας την καταγωγή της
Συνδέεται με τα Ρωμαϊκά Λουπερκάλια και Σατουρνάλια, έναν συνδυασμό της λατρείας των Θεών και της ανάγκης για ψυχαγωγία μέχρι ακολασίας, αλλά κυρίως με τις Βυζαντινές Καλένδες, γιορτές και μεταμφιέσεις, που φτάνουν μέχρι και … τον «γυναικισμό των στρατιωτών»!
Αργότερα κυριαρχούν κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα οι ζωομορφικές κυρίως μεταμφιέσεις και η προσωπιδοφορία. «Αι Απόκρεω πανηγυρίζονται πανδήμως και μεγαλοπρεπώς.
Από το 1650 και μετά συναντάμε τα λεγόμενα Ρογκατζάρια στην Κοζάνη. Πρόκειται για μεταμφιεσμένους, που περιφέρονταν στην πόλη από την Πρωτοχρονιά μέχρι τ’ Αγιαννιού, τραγουδούσαν και μάζευαν χρήματα για ένα γερό φαγοπότι αργότερα. Αργότερα εμφανίζονται οι Κωδωνοφόροι, οι οποίοι επικεφαλής μεγάλης παρέας τριγυρνούσαν στους δρόμους φορώντας μάσκα γοργόνας και ζωσμένοι κουδούνια και κυπριά, που τα «σύναζαν και τα ’κρουαν», γεμίζοντας με δέος και θαυμασμό τους συμπολίτες τους.
Περί τα μέσα του 19ου αιώνα ο θρύλος αναφέρει ότι δύο αδέρφια, τα παιδιά της Μπήλιως, αλληλοσκοτώθηκαν σε σύγκρουση αντίπαλων ομάδων κωδωνοφόρων χωρίς να γνωρίσει ο ένας τον άλλον λόγω της μάσκας, περιστατικό που έμεινε γνωστό στην τοπική παράδοση ως «Τς Μπήλιως τα νημόρια», τα μνήματα δηλαδή. Οι γιορτές απαγορεύτηκαν για πολλά χρόνια για να αποκατασταθούν αργότερα όχι πια το Δωδεκαήμερο αλλά το διάστημα πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή, οπότε και τις συναντάμε μέχρι σήμερα.
Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίστηκαν τα «Καρναβάλια». Συνδύαζαν στοιχεία Αγροτικής αποκριάς, όπως ο Φανός και ο χορός γύρω του, τα φαγοπότια και η θύμηση των νεκρών με τις παραστάσεις μεταμφιεσμένων και τις παρελάσεις του Αστικού Καρναβαλιού.

Έναρξη την Τσικνοπέμπτη
Εκείνη την ημέρα είναι σαν να πέφτει ένα νέφος ..σιουρδαμάρας πάνω στην Κοζάνη, που θα παραμείνει εκεί πυκνό και απτόητο, κρίση-ξεκρίση, και θα διαλυθεί ξανά τις απογευματινές ώρες τις Καθαράς Δευτέρας,
Η είσοδος του Καρνάβαλου
Μικρή Αποκριά και ο βασιλιάς των ημερών, ο καρνάβαλος, κατεβαίνει στην πόλη… Με χιλιάδες παιδιά να προπορεύονται χορεύοντας στους ήχους της Δημοτικής Μπάντας, της Πανδώρας, ….Ένα χρωματιστό ποτάμι που κυλάει ρυθμικά και κατακλύζει το κέντρο της πόλης….
Παράδοση άνευ όρων ! ! !
Γλέντι σε κάθε Φανό χωριστά
Οι Φανοί ανάβουν όλοι μαζί το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς αλλά από την Τσικνοπέμπτη και μετά γίνεται κάθε βράδυ γλέντι σε κάθε έναν από αυτούς με τη σειρά. Πρόκειται για μεγάλη γιορτή στη γειτονιά, η οποία ετοιμάζεται να υποδεχθεί την Κοζάνη ολόκληρη, τους επισκέπτες της αλλά και τους οργανωτές των άλλων Φανών. Φασαρία και χαρούμενη αναστάτωση. Με κόσμο να πηγαινοέρχεται και να στήνει το εθιμικό σκηνικό. Με την Πανδώρα, την δημοτική μπάντα, να συνοδεύει τους «οικοδεσπότες» στην κεντρική πλατεία για χορό και καλέσματα και να τους φέρει πάλι πίσω για ν’ αρχίσει το ξεφάντωμα. Κρασί και μεζέδες…Τραγούδι γύρω από τη φωτιά…
Και την επομένη πάλι από την αρχή. Στον επόμενο Φανό που έχει την τιμητική του.
Τυράνια ! ! !

Πηγή:kozanitikiapokria.gr